Η ΓΥΝΑΙΚΑ στα Δημοτικά μας Τραγούδια…
Γράφει η δρ Μαρία Ν. Αγγέλη
Φέτος, το σχολικό έτος 2018-2019, για τρίτη χρονιά υλοποιείται σταΓυμνάσια της Eλλάδας Θεματική Εβδομάδα με τίτλο: "ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ"
Ο θεσμός της Θεματικής Εβδομάδας αποσκοπεί στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μελών της σχολικής κοινότητας σε ζητήματα που άπτονται της Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη και κατά το τρέχον έτος εστιάζει σε πέντε βασικούς άξονες: α)-Διατροφή και ποιότητα ζωής, β)-Πρόληψη του εθισμού και των εξαρτήσεων γ)-Έμφυλες ταυτότητες δ)-Κυκλοφοριακή Αγωγή και Οδική Ασφάλεια και ε)-Δημοκρατική Συνύπαρξη και Ανθρώπινα Δικαιώματα
Επιλέξαμε με μαθητές του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου ένα θέμα από τον τρίτο άξονα με τίτλο: «Η Γυναίκα στα δημοτικά μας τραγούδια».......
Οι μαθητές και μαθήτριες εντόπιζαν και σχολίαζαν τους στίχους κάθε τραγουδιού που γινόταν αναφορά στη γυναίκα. Μια χαριτωμένη, μικροκαμωμένη μαθήτρια μου είπε με χαμόγελο: «Κυρία, η κοντούλα γυναίκα τραγουδιέται πολύ στα δημοτικά! Πιο πολύ από την ψηλή!»...
Είχαμε ακούσει:
«Μια κοντή, κοντούλα,εδώ στη γειτονιά,
Που έχει μαύρα μάτια και σγουρά μαλλιά…»
«Μωρή κοντού-, μωρή κοντούλα λεμονιά
με τα πολλά λεμό-, λεμόνια, Βησσανιώτισσα
σε φίλησα κι αρρώστησα και το γιατρό δεν φώναξα…»
Αρκετά παιδιά ήρθαν στο κέφι και με δική μου παρότρυνση σηκώθηκαν και χόρεψαν…
Φωτο: Ομαδική τμήμα Γ1
Α).-Η ΝΕΑ ΚΑΙ ΕΡΩΤΕΥΣΙΜΗ ΓΥΝΑΙΚΑ
Τα τραγούδια του Έρωτα και της αγάπης υμνούν τη φυσική ομορφιά της γυναίκας. Εξωτερικά χαρακτηριστικά: Εκφραστικά μάτια, λευκό δέρμα, μακριά μαλλιά, ρόδινα μάγουλα, χείλια, δόντια, χέρια, πόδια, κορμοστασιά… κατά τα πρότυπα της εποχής. Η ομορφιά της παρομοιάζεται με στοιχεία της φύσης:φεγγάρι, πούλια, ήλιος… Τα δέντρα χρησιμοποιούνται μεταφορικά για τη γυναίκα: ιτιά, λεμονιά, μηλιά…
Επίσης αρκετά τραγούδια αναφέρονται στο σεμνό και περιποιημένο ντύσιμό της στην εκκλησιά, τους γάμους, τα πανηγύρια…
Πολλά εξαίρουν το ήθος, τη σεμνότητα, την εργατικότητα, τη δεξιοτεχνία της γυναίκας.
Ενδεικτικά Παραθέτουμε:
Η Ζερβοπούλα
…Μπροστά χορεύουν οι ξανθές, πίσω οι μαυρομάτες
και μες στη μέση του χορού χορεύει η Ζερβοπούλα
και ελάμπαν τα μανίκια της κι άστραφτε η τραχηλιά της.
Κι ο βασιλιάς εξέβγαινε να λαφοκυνηγήσει. […]
Να μην είχεν ήμουν βασιλιάς, να μην είχεν ήμουν ρήγας,
'να πήγαινα να πιάνομουν σε Ζερβοπούλας χέρι,
πόχει ταχείλι κόκκινο σαν το ούρμο το κεράσι,
πόχει τα μάτια τα γλαρά, το γέλιο ζαχαρένιο
και βαλαντώνει τις καρδιές, τρελαίνει τους λεβέντες.
Στο τραγούδι αυτό που το συναντούμε σε πολλά μέρη της Ελλάδας,υμνείται η Ομορφιά μιας νέας. Δηλώνεται το κάλλος, η λαμπερή ενδυμασία της και οι επιπτώσεις τους στους λεβέντες… Ακόμα και ο βασιλιάς μαγεύεται από την ομορφιά της!
*********
Μια κοκκινοφορεμένη
Μια κοκκινοφορεμένη μούχει την καρδιά καμμένη
Κι άλλη μια με κάτι μαύρα μούχει στην καρδιά μου λαύρα
Δεν μπορώ να τη γελάσω το χεράκι να της πιάσω.
Και μ’ ορμήνεψε η θεια της, μια πρωτοξαδέρφισσά της
Στο χορό που θα χορεύει σύρε πιάστην απ’ το χέρι…
Στο τραγούδι αυτό η γυναίκα με το κόκκινο φουστάνι έχει κάψει την καρδιά του νέου. Και με τη συμβουλή της θειας της μπορεί να της πιάσει το χέρι μόνο στο χορό!
********
H Zαχαρούλα
Σειόνται τα δέντρα, σειόνται Ζαχαρούλα,
σειόνται και τα κλαριά,
σειέται κι η Ζαχαρούλα
με τα χρυσά φλουριά…
Στο τραγούδι υμνείται η γυναίκα με το γλυκό όνομα και τα χρυσά στολίδια…
*************
Ιτιά
Ιτιά, ιτιά μοσχοϊτιά
Μου ’χεις μαράνει την καρδιά […]
Ιτιά μου σε παρακαλώ
Σκύψε να κόψω τον ανθό.
Στη Ρούμελη και στο Μοριά
Όλοι χορεύουν την ιτιά...
***********
Κιτρολεμονιά
Κιτρολεμονιά και μαντζουράνα μου
Αρνήσου τους δικούς σου κι έλα αντάμα μου…
Έλαμψε ο ήλιος
Έλαμψε ο ήλιος το ταχύ, μαραίνει τα χορτάρια,
Πρόβαλε η κόρη π’ αγαπώ, μαραίνει παλληκάρια,
Φλογίζει νιους και καίγει οχτρούς, σκλαβώνει παληκάρια,
Καίγει κι εμένα π’ αγαπώ μέσα στα φυλλοκάρδια.
Στο παραπάνω τραγούδι η κόρη παρομοιάζεται με τον ήλιο και μαραίνει παληκάρια όταν την αντικρίζουν!
Β).-Η ΜΑΝΑ
Η μάνα στα δημοτικά τραγούδια έχει ανέβει «στο υψηλότερο ηθικό βάθρο» της οικογένειας, της κοινωνίας, της πατρίδας και της θρησκείας. Στον κύκλο της ζωής: γέννηση, γάμο, θάνατο αλλά και στην καθημερινότητα και στην ξενιτιά και στον πόλεμο η μορφή της μάνας κυριαρχεί.
Ι)-Στα νανουρίσματα
Η μάνα με αγάπη και στοργή τραγουδάει στο μωρό της. Με το τραγούδι της εκφράζει τους πόθους και τα όνειρα για το παιδί της…
Ύπνε, που παίρνεις τα μικρά, έλα, πάρε και τούτο,
Μικρό, μικρό σου το δωκα, μεγάλο φέρε μου το
Μεγάλο σαν ψηλό βουνό, ίσο σαν κυπαρίσσι,
Κι οι κλώνοι του ν’ απλώνονται σ’ Ανατολή και Δύση.
Έλα ύπνε αγκάλιασέ το
Έλα ύπνε αγκάλιασέ το, έλα πάρτο αγάλι αγάλι
κι ελαφρά να το κοιμήσεις στη ζεστή σου την αγκάλη.
Κοιμήσου και παράγγειλα στην Πόλη τα προικιά σου
Στα Γιάννενα τα ρούχα σου και τα χρυσαφικά σου…
ΙΙ) Στα τραγούδια του γάμου
Η κόρη ζητάει πρώτα από τη μάνα της την ευχή στα προζύμια του γάμου και στο στόλισμά της… Τα παρακάτω τραγούδια τραγουδιούνται στο Ξηρόμερο Αιτωλ/νίας, τόπο καταγωγής μου.
Αναπιάνοντας τα προζύμια
Ψιλά-λιχνά τ’ αλεύρια κι αφράτα τα προζύμια
κι ο γυιός που τα ξανάπιασε με μάνα και πατέρα.
Ανάχλια-ανάχλια τα νερά κι αφράτα τα προζύμια
κι η κόρη που τ’ ανάπιανε με μάνα με πατέρα.
–Ευχήσου με μανούλα μου στα πρώτα κοσκινίδια.
–Με την ευχή μ’ παιδάκι μου να ζήσεις, να προκόψεις.
***********
Στο στόλισμα της νύφης
-Νύφη μου ποιος σε στόλισε και σ’ ηύρα στολισμένη;
-Η μάνα μου με στόλισε και μ’ ηύρες στολισμένη.
-Ευχήσου με, μανούλα μου, τώρα το πρώτο στόλισμα.
-Με την ευχή μ’ παιδάκι μου, και σύρε στο καλό σου.
-Ευχήστε μ’, αδερφάκια μου, τώρα στο πρώτο στόλισμα.
-Με την ευχή αδελφούλα μας και σύρε στο καλό σου.
ΙΙΙ) Στα μοιρολόγια
«Τα μοιρολόγια των γυναικών μας, θαυμαστά ελεγειογραφίας αριστουργήματα, αυτόφυτα της ελληνικής ευαισθησίας προϊόντα, κινούσι τον θαυμασμόν των ποιητών και εφελκύουσι των γραμματολόγων την προσοχήν, όσον ουδέν άλλο, έστω και το εντεχνότερον, των λοιπών εξευγενισμένων και τετορνευμένων ημών στιχουργημάτων.» γράφει ο Σπ. Ζαμπέλιος
Ο πόνος της μάνας που χάνει το παιδί της είναι σπαρακτικός στα μοιρολόγια:
«Αν δεν φουσκώσει η θάλασσα, ο βράχος δεν αφρίζει
κι αν δεν σε κλάψει η μάνα σου, ο κόσμος δεν δακρύζει.»
Για το παιδί
Εσύ, παιδί μου, εκίνησες να πας στον Κάτου κόσμο,
κι’ αφήνεις τη μανούλα σου πικρή, χαροκαμένη.
Παιδάκι μου, τον πόνο σου πού να τον απιθώσω,
που κι’ αν τον ρίξω τρίστρατα, τον παίρνουν οι διαβάτες,
κι’ αν τον αφήσω στα κλαριά, τον παίρνουν τα πουλάκια.
Πού να βαλθούν τα δάκρυα μου για τον ξεχωρισμό σου;
Αν πέσουνε στη μαύρη γης, χορτάρι δεν φυτρώνει,
αν πέσουνε στον ποταμό, ο ποταμός θα στύψη,
αν πέσουνε στη θάλασσα, πνίγονται τα καράβια,
κι αν τα σφαλίσω στην καρδιά, γρήγορα σ’ ανταμώνω.
Στο παραπάνω μοιρολόγι η χαροκαμένη μάνα θρηνεί για το παιδί της. Ο πόνος της είναι τόσο μεγάλος, που αν δεν καταφέρει να τον ξεπεράσει θα ανταμώσει γρήγορα με το παιδί… Θα πεθάνει και αυτή!
Ο σπαραχτικότερος θρήνος είναι, όταν:
«Κλαίνε οι μάνες για παιδιά και τα παιδιά για μάνες.»
***********
Η μάνα σκέφτεται ακόμη και το δικό της πρόωρο θάνατο. Τρέμει και ανησυχεί πώς θα βιώσουν αυτό το ενδεχόμενο θλιβερό γεγονός τα παιδιά της:
«Με τι καρδιά, με τι ψυχή, θα πάω εγώ στον Άδη,
ν’ αφήσω τα παιδάκια μου, να κλαιν αυγή και βράδυ;
Να κλαίνε, να φωνάζουνε. μανούλα μ’, πού να είσαι;
βαριά αποκοιμήθηκες κι εμάς δε μας θυμάσαι»
**********
Ο θρήνος των παιδιών για τη μάνα είναι επίσης σπαρακτικός, όπως αναφέραμε. Παραθέτω δυο μοιρολόγια που τραγούδησαν ξηρομερίτισσες μοιρολογίστρες για τη δική μου μάνα:
Της μάνας μου
Κλάψε Μαρία μ’, μη ντρέπεσαι και δάκρυα μη λυπάσαι,
γιατί χάνεις τη μάνα σου και δεν τη ματαβλέπεις…
Κάνει σταυρό στην πόρτα σου και βούλα στην αυλή σου.
Η μάνα είναι ζάχαρη, η μάνα είναι μέλι
Η μάνα είναι μυστικό, κασέλα κλειδωμένη
Κι όσα σκεπάζει ο ουρανός τόσα σκεπάζει η μάνααα!
********
Τάξε μανούλα μ’
Φυσάει αέρας δεν ακούω κι αντάρα δε χωρίζω
Ρίχτει και σιγαλή βροχή δεν σας καλοχωρίζω
-Χριστέ μ’, πάψε τον άνεμο και σκόρπα την αντάρα
Κι ακούω μια ψιλή φωνή απ’ τον απάνω κόσμο
Κι είναι φωνή απ’ τα παιδάκια μου, μου λένε να γυρίσω πίσω
-Τάξε μανούλα μ’ τάματα, χρυσάφια και ασήμια
Για να σ’ αφήνει ο χάροντας να’ρχεσαι δυο τρεις φορές το χρόνο
Μια να’ναι τα Χριστούγεννα κι η άλλη τ’ς Αποκρέες
Κι η Τρίτη η καλύτερη να’ναι μέσ’ το Πάσχα
Για ν’ ανταμώνουμε όλοι μαζί γονέοι με τα παιδιά τους!
IV)-Η μάνα- χήρα.
Ο θάνατος του άνδρα της ήταν καθοριστικός στη ζωή της. Χάνει μέρος της κοινωνικής της ταυτότητας. Η μάνα - χήρα αναπληρώνει σε όλα τον άνδρα της, «ανδροποιείται» και επωμίζεται όλες τις ευθύνες της οικογένειας…
«Όποια ’χασε τον άνδρα της, έχασε την τιμή της…» αναφέρει γνωστό μοιρολόγι. Η χήρα πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτική στη συμπεριφορά της γιατί σχολιάζεται πολύ αυστηρά. Και ιδιαίτερα σε κάποιες κοινωνίες όπως:Ξηρόμερο, Μάνη, Ήπειρο…
Για τη χήρα
Κυρά που κάθεσαι ψηλά, κατέβα παρακάτω
Και κάτσε με τις άμοιρες και κάτσε με τις χήρες
Και τίναξ’ το κεφάλι σου να γκρεμιστεί η κορώνα
Τίναξε και το δάχτυλο, να πέσει η αρραβώνα
Και βγάλ’ τα κατακόκκινα και φόρεσε τα μαύρα.
Τα κόκκινα είναι της χαράς, τα μαύρα είναι της λύπης
Η χήρα μέσα κάθεται κι όξω την κουβεντιάζουν
Αν περπατήσει ταπεινά, της λεν πως καμαρώνει
Κι αν περπατήσει ογλήγορα, της λεν πως εζουρλάθη
Κι αν κουβεντιάσει μ’ άλλονε, της λεν άντρα γυρεύει,
Κι αν γνέθει με τη ρόκα της, της λεν πως προίκα φτιάνει
Κι αν αρρωστήσει και καμμιά, της λεν παιδί θα κάμει.
V).-Η μάνα του ξενιτεμένου
H γυναίκα έχει ξεχωριστή θέση στα τραγούδια της ξενιτιάς. Και οζωντανός ο χωρισμός της ξενιτιάς είναι σπαρακτικός. Ο ξενιτεμένος κυρίως τη μάνα του αποχαιρετάει:
Σ’ αφήνω γεια μανούλα μου
«Σ’ αφήνω γεια μανούλα μου, σ’ αφήνω γεια πατέρα
Έχετε γεια αδελφάκια μου και σεις ξαδερφοπούλες.
Θα φύγω θα ξενιτευτώ, θα πάω μακριά στα ξένα
Θα φύγω μάνα,και θα ΄ρθω μα μην πολυλυπιέσαι.
Από τα ξένα όπου βρεθώ, μηνύματα σου στέλνω
Με τη δροσιά της άνοιξης, την πάχνη του χειμώνα
Και με τ’ αστέρια τ’ ουρανού, τα ρόδα του Μαίου
Θε να σου στέλνω μάλαμα, θε να σου στέλνω ασήμι,
Θε να σου στέλνω πράγματα π’ ουδέ τα συλλογιέσαι…»
*********
Κλάψε με μάνα, κλάψε με
Ν’ αναστενάξω, μανούλα μ’ δε μ΄ακούς
Να κλάψω δε με βλέπεις…
Να στείλω γράμμα για να ρθεις, τα έξοδα δεν έχω
Κλάψε με μάνα, κλάψε με με ήλιο με φεγγάρι
Και την αυγούλα με δροσιά ώσπου να φέξει η μέρα.
V)-Η μάνα- πεθερά.
Η πεθερά παρουσιάζεται κτητική, εγωίστρια, ανταγωνιστική και κακιάστα περισσότερα τραγούδια. Σε λίγα είναι γλυκομίλητη και καλή. Χαρακτηριστική περίπτωση κακής πεθεράς είναι εκείνη της προσφυγοπούλας. Η πεθερά της προσφυγοπούλας δεν αποδέχτηκε τη φτωχή νέα που παντρεύτηκε τον αρχοντογιό της. Και την ταίζει φίδια για να την φαρμακώσει… Ο γιος από τον πόνο για το θάνατο της αγαπημένης του αυτοκτονεί!
Αρχοντογιός παντρεύεται
Αρχοντογιός παντρεύεται
και παίρνει προσφυγούλα, προσφυγούλα μαυρομάτα μου,
και παίρνει προσφυγούλα, προσφυγούλα σε κλαίν’ τα μάτια μου.
Η μάνα του σαν τ’ άκουσε τα δέντρα ξεριζώνει.
Πιάνει δυο φίδια ζωντανά, τα ξεροτηγανίζει.
–Έλα νύφη να φας φαΐ, ψάρια τηγανισμένα.
Την πρώτη βούκα πο ’βαλε ψυχή της φαρμακώθη.
–Νερό μανούλα μ’ κι έσκασα, νεράκι, θα πεθάνω.
–Εγώ νύφη μου γέρασα, τη βρύση δεν την ξέρω.
–Νεράκι ταίρι μ’ κι έσκασα, έσκασα, θα πεθάνω.
Όσου να πάει και να ’ρθει τη βρήκε πεθαμένη.
–Μάνα μ’ αν έχεις άλλο γιο δώσ’ του αρχοντοπούλα.
Και το μαχαίρι έβγαλε και στην καρδιά το μπήγει.
Γ)-Η ΣΥΖΥΓΟΣ
Η γυναίκα έπρεπε να έχει κάποιες αρετές οι οποίες θα σηματοδοτούσαν ένα καλό γάμο. Ομορφιά, ηθική,… και προίκα.
Στα δημοτικά τραγούδια υμνείται η πίστη, η αφοσίωση, η ενάρετη αναμονή του ξενιτεμένου, η διαφύλαξη της συζυγικής τιμής… Οι περισσότερες γυναίκες συμβιβάζονταν. Κάποιες εκφράζουν παράπονο και κατηγορούν τη μάνα που τις κακοπάντρεψε…
Ι).-Η πιστή και αφοσιωμένη
Άλλο τι δεν ζήλεψα μέσ’ τον απάνω κόσμο,
Παρά το γλήγορο άλογο και το γοργό ζευγάρι,
Και τη γυναίκα την καλή,όπου τιμάει τον άντρα…
Τώρα είν’ ο Μάης
[…]Πάρε μ’ αφέντη μ’ πάρε με, πάρε κι εμέ κοντά σου,
να μαγειρεύω να δειπνάς, να στρώνω να κοιμάσαι.
Να γίνω γης να με πατείς, γιοφύρι να διαβαίνεις,
να γίνω κι ασημόκουπα να πίνεις το κρασί σου.
Εσύ να πίνεις το κρασί κι εγώ να λάμπω μέσα…
II).-Η κακοπαντρεμένη
«Μάνα, με κακοπάντρεψες. Και μ’ έδωσες στους κάμπους,
Κι εγώ στους κάμπους δε βαστώ, ζεστό νερό δεν πίνω.
Θα μαραθούν τα χείλη μου, θα κιτρινοφυλλιάσουν…»
Η κόρη κατηγορεί τη μάνα της που την πάντρεψε στους κάμπους και κακοπερνάει.
Της νύφης που κακοπάθησε
[…] Μία Κυριακή και μία Λαμπρή, μία πίσημον ημέρα
την πήρε το παράπονο κι η πίκρα τ'ς η μεγάλη:
-Θέλω να πάω στη μάνα μου, να πάω στα γονικά μου
-Ελένη, πλούσια σ' ήφερα, φτωχή πού να σε πάω,
που ντρέπομαι τ' αδέρφια σου, φοβούμαι τους δικούς σου;
Κι εκείνη δεν τον άκουσε, μονάχη της κινάει
και πήρε το στρατί στρατί, τ' ωριό το μονοπάτι.
Στην στράταν οπού πήαινε, τον Θιόν επαρακάλει:
«Χριστέ, να βρω τσι δούλες μου στη βρύση να λευκαίνουν».
Κι ο Θεός την εσυνάκουσε και η Κυρά του κόσμου
και έβρηκε τσι δούλες της στη βρύση που λευκαίναν…
και πήρε το στρατί στρατί, τ' ωριό το μονοπάτι.
Στην στράταν οπού πήαινε, τον Θιόν επαρακάλει:
«Χριστέ, να βρω τσι δούλες μου στη βρύση να λευκαίνουν».
Κι ο Θεός την εσυνάκουσε και η Κυρά του κόσμου
και έβρηκε τσι δούλες της στη βρύση που λευκαίναν…
Η πλούσια κόρη που κακοπάθησε στο φτωχό γάμο της επιθυμεί να επιστρέψει στο πατρικό της σπίτι…
III).-Η άπιστη και η τιμωρία
Η απιστία θεωρείται ασυγχώρητο παράπτωμα στην παραδοσιακή κοινωνία και καταδικάζεται σε πολύ βαριά τιμωρία. Ενδεικτικό παράδειγμα οΜενούσης από την Ήπειρο. Ο Μενούσης διέπραξε έγκλημα τιμής.Μεθυσμένος πήγε και σκότωσε τη γυναίκα του γιατί μίλησε σε άγνωστο άνδρα. Η γυναίκα είχε διαπράξει «απιστία» για την εποχή εκείνη. Γι’ αυτό έπρεπε να τιμωρηθεί.
Ο Μενούσης
Ο Μενούσης, ο Μπερμπίλης κι ο Ρεσούλ Αγάς,
σε κρασοπουλειό πηγαίναν για να φαν να πιούν.
Κει που τρώγαν, κει που πίναν και που γλένταγαν,
κάπου πιάσαν τη κουβέντα για τις όμορφες.
Όμορφη γυναίκα που `χεις βρε Μενούσ’ Αγά!
Πού την είδες, πού την ξέρεις και τη μολογάς;
Χθες την είδα στο πηγάδι που `παιρνε νερό
και της `δωσα το μαντήλι και μου το `πλυνε.
Αν την ξέρεις κι αν την είδες, πες μου τι φορεί;
Ασημένιο μεσοφόρι με χρυσό φλουρί.
Κι ο Μενούσης, μεθυσμένος πάει την έσφαξε.
Το πρωί ξεμεθυσμένος πάει την έκλαψε.
Σήκω πάπια μ’ , σήκω χήνα μ’ , σήκω πέρδικα μ’ .
Σήκω λούσου και χτενίσου κι έμπα στο χορό.
Να σε δουν τα παλληκάρια να μαραίνονται.
Να σε δω κι εγώ ο καημένος και να χαίρομαι.
IV).-Η Σύζυγος ξενιτεμένου
Ο καημός της γυναίκας του ξενιτεμένου και η αφοσίωση σ’ αυτόν είναι εμφανής στα δημοτικά τραγούδια της ξενιτιάς:
Ξενιτεμένο μου πουλί
Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο,
η ξενιτιά σε χαίρεται κι εγώ 'χω τον καημό σου.
Τι να σου στείλω, ξένε μου, τι να σου προβοδίσω;
Μήλο αν σου στείλω σέπεται,τριαντάφυλλο μαδιέται,
σταφύλι ξερογιάζεται, κυδώνι μαραγκιάζει.
Να στείλω με τα δάκρυά μου μαντίλι μουσκεμένο,
τα δάκρυά μου είναι καυτερά, και καίνε το μαντίλι.
Τι να σου στείλω, ξένε μου, τι να σου προβοδίσω;
Σηκώνομαι τη χαραυγή, γιατί ύπνο δεν ευρίσκω,
ανοίγω το παράθυρο, κοιτάζω τους διαβάτες,
κοιτάζω τις γειτόνισσες και τις καλοτυχίζω,
πώς ταχταρίζουν τα μικρά και τα γλυκοβυζαίνουν.
Με παίρνει το παράπονο, το παραθύρι αφήνω,
και μπαίνω μέσα, κάθομαι, και μαύρα δάκρυα χύνω.
Ο γυρισμός του ξενιτεμένου
«…- Γιατί δακρύζεις λυγερή και βαρυαναστενάζεις;
Μήνα πείνας, μήνα διψάς, μην έχεις κακή μάνα;
-Μήτε πεινώ, μήτε διψώ, μήτ’ έχω κακή μάνα.
Ξένε μου κι αν εδάκρυσα κι αν βαρυαναστενάζω,
τον άντρα ’χω στην ξενιτιά και λείπει δέκα χρόνους.
Κι ακόμα δυο τον καρτερώ και τρεις τον παντυχαίνω.
Κι αν δεν ερθεί, κι αν δεν φανεί, καλόγρια θα γένω,
θα πάγω σ’ έρημα βουνά, να στήσω μοναστήρι
και στο κελί θα σφαλιστώ στα μαύρα θελά βάψω
εκειόν να τρώγει η ξενιτιά κι εμέ τα μαύρα ράσα…»
Δ)-Η ΗΡΩΙΔΑ
Στα Ιστορικά τραγούδια Η γυναίκα εμφανίζεται σε ένα αντι-συμβατικό ρόλο: Μαχητική, υπερήφανη, ανυπότακτη! Υπερβαίνει τη γυναικείαφύση της και παρουσιάζεται σε ένα καθαρά αντρικό ρόλο… Εξαίρεται το ανυπότακτο της εθνικής υπερηφάνειας της…Δύο πολύ γνωστά ιστορικά τραγούδια που αναφέρονται σε γυναίκες είναι της Δέσπως Μπότση και της Λένως Μπότσαρη.
Πέρα από γυναίκα ηρωίδα παρουσιάζεται και ως μάνα ήρωα. Μάνα του Βασίλη, του Κίτσου… Μάνα του κλέφτη που αγωνίζεται για την ελευθερία…
I).-Της Δέσπως
Το τραγούδι, όπως και εκείνο «Της Λένως Μπότσαρη», αναφέρεται σε μια από τιςπαρασπονδίες τον Αλή Πασά σε βάρος των Σουλιωτών, το 1803. Κατά τη συμφωνία οι Σουλιώτες είχαν το δικαίωμα να φύγουν ένοπλοι για όποιο μέρος ήθελαν. Ένα μικρό απόσπασμα από 78 Σουλιώτες κατέφυγε στο χωριό Ρινιάσα(ανάμεσα στην Πρέβεζα και την Πάργα). Εκεί όμως στίφος Τουρκαλβανών, που τους έστειλε ο Αλή πασάς, έκανε ξαφνική επιδρομή και άρχισε να σφάζει τους κατοίκους και τους πρόσφυγες. Η Δέσπω, γυναίκα του Γεωργάκη Μπότση, μαζί με τις κόρες, τις νύφες και τα εγγόνια της, κλείστηκε στον πύργο του Δημουλά και αντιστάθηκε ηρωικά στους επιδρομείς του Αλή Πασά. Στο διάλογο με τον εχθρό φαίνεται η λεβεντιά και η ανδρεία της Γυναίκας!
Αχός βαρύς ακούεται, πολλά τουφέκια πέφτουν.
Μήνα σε γάμο ρίχνονται, μήνα σε χαροκόπι;
Ουδέ σε γάμο ρίχνονται, ουδέ σε χαροκόπι,
η Δέσπω κάνει πόλεμο με νύφες και μ' αγγόνια.
Αρβανιτιά την πλάκωσε στου Δημουλά τον πύργο.
«Γιώργαινα, ρίξε τ' άρματα, δεν είν' εδώ το Σούλι.
Εδώ είσαι σκλάβα του πασά, σκλάβα των Αρβανίτων.
-Το Σούλι κι αν προσκύνησε, κι αν τούρκεψεν η Κιάφα,
η Δέσπω αφέντες Λιάπηδες δεν έκανε, δεν κάνει»,
Δαυλί στο χέρι νάρπαξε, κόρες και νύφες κράζει:
«Σκλάβες Τούρκων μη ζήσομε, παιδιά μ', μαζί μου ελάτε».
Και τα φυσέκια ανάψανε κι όλοι φωτιά γενήκαν.
II).-Μάνες ηρώων
Ο Βασίλης του δημοτικού τραγουδιού παρ’όλες τις δυσκολίες της κλέφτικης ζωής, αποφασίζει να φύγει κλέφτης στα βουνά. Ζητά από τη μάνα, σαν άλλη Σπαρτιάτισσα, να του φέρει τα όπλα του.
Του Βασίλη
«Βασίλη, κάτσε φρόνιμα, να γένεις νοικοκύρης,
για ν' αποχτήσεις πρόβατα, ζευγάρια κι αγελάδες,
χωριά κι αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν.
- Μάνα μου εγώ δεν κάθομαι να γίνω νοικοκύρης,
να κάμω αμπελοχώραφα, κοπέλια να δουλεύουν,
και να 'μαι σκλάβος των Τουρκών, κοπέλι στους γερόντους.
Φέρε μου τ' αλαφρό σπαθί και το βαρύ τουφέκι,
να πεταχτώ σαν το πουλί ψηλά στα κορφοβούνια,
να πάρω δίπλα τα βουνά, να περπατήσω λόγγους,
να βρω λημέρια των κλεφτών, γιατάκια καπετάνων
και να σουρίξω κλέφτικα, να σμίξω τους συντρόφους,
που πολεμούν με την Τουρκιά και με τους Αρβανίτες».
Πουρνό φιλεί τη μάνα του, πουρνό ξεπροβοδιέται.
«-Γεια σας βουνά με τους γκρεμνούς, λαγκάδια με τις πάχνες!
- Καλώς το τ' άξιο το παιδί και τ' άξιο παλικάρι».
********
Η μάνα του Κίτσου στο τραγούδι μαλώνει με το ποτάμι γιατί στέκεται εμπόδιο στην επιθυμία της να περάσει στα κλέφτικα λημέρια και να συμμετέχει στη σύναξη των κλεφτών. Μέσα στον πόνο για το γιο της αλλά πιστή στις παραδόσεις φαίνεται να νιάζεται για τα άρματα και τα τσαπράζια, τα όπλα και τα στολίδια του! Για τον κλέφτη αυτόν δεν έχουμε πληροφορίες. Από μια παραλλαγή φαίνεται ότι ο ήρωας ήταν κλέφτης του Ξηρομέρου και του Βάλτου.
Του Κίτσου
Του Κίτσου η μάνα κάθονταν στην άκρη στο ποτάμι
με το ποτάμι μάλωνε και το πετροβολούσε
Ποτάμι μ' για λιγόστεψε, ποτάμι μ' γύρνα πίσω
για να περάσω αντίπερα, πέρα στα κλεφτοχώρια
πόχουν οι κλέφτες σύναξη κι όλοι οι καπεταναίοι
πόχουν αρνιά και ψένουνε, κριάρια σουβλισμένα
πόχουν κι ένα γλυκό κρασί οπού γλεντούν και πίνουν
Τον Κίτσο τον επιάσανε, πάνε να τον κρεμάσουν
Χίλιοι τον παν από μπροστά και δυο χιλιάδες πίσω
κι ολοξοπίσω πήγαινε η μαύρη του η μανούλα
Μοιρολογούσε κι έλεγε, μοιρολογεί και λέει
Κίτσο, πού είναι τ' άρματα, τα έρημα τσαπράζια
Μάνα λωλή, μάνα τρελή, μάνα ξεμυαλισμένη
δεν κλαις τα μαύρα νιάτα μου και την παλικαριά μου
μον' κλαις τα 'ρημα τ' άρματα, τα έρημα τσαπράζια
Και μια παραλλαγή του τραγουδιού:
Του Κίτσ’ η μάνα θλίβεται, του Κίτσ’ η μάνα κλαίει.
Με το ποτάμι μάλωνε, με τα βουνά μαλώνει:
«Ποτάμι, για λιγόστεψε, ποτάμι, κάμε πόρο.
Θε να περάσ’ απόπερα στον ξακουσμένο Βάλτο
όπου οι κλέφτες οι πολλοί κι όλοι οι καπεταναίοι».
Έμπνευση για δημιουργική γραφή
Στιχουργήματα, ποιήματα μαθητριών και μαθητών
Στη συζήτηση που προηγήθηκε της Γραφής όλα τα παιδιά εξέφρασαν την αγάπη για τη μάνα τους! Είναι το πιο δυνατό και διαχρονικό συναίσθημα.
Στην έκφραση του ερωτικού συναισθήματος, τα περισσότερα αγόρια είπαν ότι σε περιπτώσεις που διστάζουν να εκφράσουν προφορικά το θαυμασμό τους σε ένα κορίτσι χρησιμοποιούν το instagram. Φλερτάρουν «ινσταγκραμικά»!Και μετά βλέπουμε, ανέφεραν…
Μια φωτογραφία, ένα μήνυμα από το κινητό είναι ο σύγχρονος τρόπος προσέγγισης και γνωριμίας των νέων.
Μετά τη συζήτηση είπα στα παιδιά να γράψουν μερικούς στίχους για τη σημερινή γυναίκα… Σε μια - δυο διδακτικές ώρες δεν είναι τόσο εύκολο να γράψει κάποιος μερικούς στίχους. Γι’ αυτό εκτιμώ πολύ τη γραφή των μαθητών/τριών μου ακόμα και με τις ατέλειές της… Ίσως σε δεύτερο ή τρίτο χέρι… γίνει καλύτερη!
Φωτο: Μαθητές και μαθήτριες σε ώρα δημιουργικής γραφής…
Παραθέτω ενδεικτικά έργα μαθητριών και μαθητών του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου:
I)-Όμορφη κόρη
Μια νέα κοπέλα, όμορφη και φανταχτερή
Την είδα σε μια γιορτή και μου άρεσε πολύ
Αλλά μήνυμα στο ίνσταγκραμ θέλησα να της στείλω
Για να την προσεγγίσω και να τη γνωρίσω
Στο δρόμο μια μέρα την ξαναείδα και τρελάθηκα
Και ξαφνικά δεν κρατήθηκα και της συστήθηκα!
Γιώργος -Παύλος
II) Η συμμαθήτρια
Την είδα στο σχολείο μου και μου άρεσε πολύ
Πάει κάποιο άθλημα και έχει ωραίο κορμί
Στο ίνσταγκραμ τη βρήκα και αμέσως γεια της είπα
Είναι ντροπαλή, μα απ’ όλες είναι μοναδική
Βόλτα θέλω να την πάω αφού την αγαπάω
Ήρθε η κρίσιμη στιγμή να της δώσω το φιλί.
Γιώργος Μπάκας -Θόδωρος Κυριλής
III) Οι σύγχρονες Ελληνίδες
Έχουν απελευθερωθεί και στα πόδια τους σταθεί
Όλες έχουνε σπουδάσει και τους άντρες ξεπεράσει
Υπουργίνες, σωφερίνες, βουλευτίνες, ιατρίνες
Άγχος, τρέξιμο πολύ απ’ το βράδυ ως το πρωί
Στη δουλειά είναι πρώτες και στο σπίτι και στις βόλτες
Αυτό δεν αλλάζει, είναι αυτό που τους ταιριάζει
Μάνες όταν θα γενούν, όλα τ΄ άλλα τα ξεχνούν
Γι’ αυτά τους βάζω δέκα! Να η σύγχρονη γυναίκα!
Π. Γκρίζης-Δ. Γεωργίου
IV) Η ηρωίδα μάνα
Μια γυναίκα νέα που παλεύει μέσα στην κρίση
Προσπαθώντας την οικογένεια να κρατήσει
Κόβει και ράβει στα έξοδα πολλά για τα παιδιά
Έτσι ώστε να τα βγάλουν πέρα οικονομικά
Τι θα γινότανε άραγε αν δεν ήταν αυτή;
Γυναίκα ηρωίδα στην καθημερινή ζωή!
Λ. Θώδη
V) Η γυναίκα στην κρίση
H Ελληνίδα σήμερα ορθώθηκε ηρωίδα
αγέρωχη στάθηκε στην οικονομική κρίση
Το σπιτικό της στήριξε με σύνεση και μέτρο
Η γιαγιά τη σύνταξή της έδωσε στα εγγόνια
Η μάνα τώρα ψώνιζε μόνο τα αναγκαία
Η κόρη δυσκολεύτηκε, μα έμαθε το μέτρο
Τρεις γυναίκες μοναδικές, είναι όλες θαυμαστές!
Mαρία
VI) Η σύγχρονη μητέρα
Γυναίκα όμορφη πολύ και έξυπνη συγχρόνως
Πρότυπο οικογένειας και μας φροντίζει όλους
Για τα παιδιά της θα ’δινε και τη ζωή ακόμα
Τα παιδιά όλο φωνάζει: «στο insta» είσαι πάλι;
Άμα βράδυ έξω πας, νωρίς θα πρέπει να γυρνάς
Διάβασε σχολείο έχεις, διάβασε με προσοχή!
Ξέρετε πόσο σας αγαπώ, για σας πάντα μπορώ…
Μαρία Σουλιώτη-Δήμητρα Κλεφτοσπύρου
VΙI) Μαμά
Σε κάθε δυσκολία, δίπλα μου ήταν μόνο μία
Με σύνεση και λογική μου ’δινε σωστή συμβουλή
Παρά τα προβλήματά της στα οικονομικά της
Στην περίοδο της κρίσης για όλα είχε λύσεις…
Παράδειγμα αντοχής τόσες ώρες υπομονής
Δεν μπορείς να πεις, πρότυπο καλής ανατροφής
Νομίζω είπα αρκετά, σ’ αγαπώ πολύ μαμά!
Αλέξης Ριζογιάννης -Γιάννης Σκορδόπουλος
VIII) Η όμορφη κόρη
Κοριτσάκι μου, αστέρι μου πόσο σ’αγαπώ
Ήρθες στο σχολείο και έπαθα εγκεφαλικό
Σε είδα και με μάγεψες από το πρώτο λεπτό
Μακάρι να μπορούσα να σου πω πόσο σ’ αγαπώ
Είσαι τόσο φυσική και σε νιώθω μοναδική
Απ’ την πρώτη στιγμή εγώ σε είχα ερωτευτεί
Γιατί είσαι τόσο όμορφη και λαμπερή
Το μυαλό σου τρέχει και σε θαυμάζω πολύ
Μα μπλοκάρω να σου πω ότι πολύ σε αγαπώ
Από κοντά όταν σε δω νιώθω ότι θα πνιγώ
Γι΄αυτό μηνύματα στο instagram σου στέλνω εγώ
Για να δω αν ελπίδες μαζί σου θα έχω να βγω
Κορίτσι μου καλό, δεν χορταίνω πότε να σε δω
Στο μπαλκόνι περιμένω και να βγεις παρακαλώ
Μονάχα αυτό σου ζητώ, να σου πω σε αγαπώ
Μπορεί να φανεί απλό, μα είναι πολύ δυνατό!
Κ. Θώδη -Άντζελα Gjetdogaj
IX) Αγάπη, σ’ αγαπώ
Αγάπη είσαι όμορφη, αγάπη είσαι τρέλα
Αν μ’ αγαπάς πραγματικά, στο όνειρό μου έλα!
Πώς θα ’θελα τα χείλη σου, τα ώριμα κεράσια
Να τα φιλήσ’ Αγάπη μου να φύγουν τα μαράζια!
Θαρρώ βλέπω τα μάτια σου σαν κοιτώ τον ουρανό
Αγάπη μ’, αλήθεια λέω, χωρίς εσένα δε μπορώ
Σαν φωτιά είν’ τα μαλλιά σου, περίσσια η ομορφιά
Κορμί σαν κυπαρίσσι έχεις, ξεχειλίζει η τσαχπινιά!
Έχεις ένα δυναμισμό και μία ευφυία
Που στ’ ορκίζομαι Αγάπη, δεν υπάρχει άλλη καμία
Σε βλέπω με το τζιν σου και με το τισερτάκι
Αγάπη μου, αν μ’αγαπάς, στείλε μηνυματάκι!
Ε. Αρωνιάδα -Θ. Σκουτέρη
X)-Νιώθω
Η ομορφιά σου έλαμψε, θέλω να σε γνωρίσω
Τα χείλη σου τα όμορφα, θέλω να τα φιλήσω
Στην αγκαλιά σου πάρε με για λίγο να χαθούμε..
Άμα το θες κι εσύ για κάνα καφέ να βγούμε
Να συστηθούμε, να γνωριστούμε, μαζί να ζούμε…
Σε είδα και χάθηκα, στα μάτια σου τρελάθηκα
Είσαι μόνο μία, δε σε αλλάζω με καμία
Για σένα και τη ζωή μου θα ’δινα να το ξέρεις
Δε θέλω στη ζωή σου να κλαις και να υποφέρεις
Χαρούμενη θέλω να σε βλέπω κι ας μη θέλεις,
Τα πάντα θα έδινα για σένα να το ξέρεις!
Ράνια Μουτεσίδη -Κων/να Παπούτση
XI) Η απόρριψη
Την είδα στο φροντιστήριο και μαγεύτηκα
Και με την πρώτη τη ματιά τρελά την ερωτεύτηκα
Της είπα να βγούμε και μου είπε ότι: θα δούμε…
Ναι, στεναχωρήθηκα πολύ εκείνη τη στιγμή
Το πήρα σαν απόρριψη, ως χυλόπιτα στεγνή!
Ελένη Κεσίδη -Θεοφανία Κολώνια
XII) Η σύγχρονη γυναίκα
Η σύγχρονη γυναίκα που είναι πάντα δυνατή
Και στη δύσκολη την κρίση συνέχεια αντέχει
Η σύγχρονη γυναίκα, η άριστη νοικοκυρά
Που έχει μεγαλώσει με τη φτώχεια τα παιδιά
Η σύγχρονη γυναίκα που όλους τους βοηθάει
Και γι’ αυτό η οικογένεια την αγαπάει
Η σύγχρονη γυναίκα η τίμια και ταπεινή
Που είναι σε όλο τον κόσμο απ’ όλους σεβαστή…
Παναγιώτης Κασούμης -Εφραίμ Κοκώνης
XIII) Η ηρωίδα μάνα
Η μάνα, η σύγχρονη ηρωίδα της ζωής
Πάντα προσπαθεί να βοηθήσει τα παιδιά
Δίχως να σπαταλάει όπου βρει τα λεφτά
Για να έχουν τα παιδιά της μια καλή ζωή
Η μάνα πάντα είναι εκεί, σε ό,τι χρειαστεί…
Λαμπρινή – Νίκος
Ενδεικτική βιβλιογραφία- ιστοσελίδες:
-Μαρία Ν. Αγγέλη, Ξηρομερίτισσες μοιρολογίστρες: οι ποιητάρισσες του θανάτου, στο Περιοδικό: Τα Αιτωλικά, εκδ. ΑΙ.ΠΟ.Ε , τεύχος 10.
-Μαρία Ν. Αγγέλη, «Για σένα Πατέρα, Νοέμβριος 2012». διαθέσιμο στα : Xiromeronews.blogspot.gr και Vlyziananews. blogspot.gr
-Μαρία Ν. Αγγέλη, «Αφιέρωμα στη μάνα», διαθέσιμο στα: https://www.Αgriniobestof.gr και Xiromeronews.blogspot.gr
-Μαρία Ν. Αγγέλη, «Η ΜΑΝΑ της Περλ Μπακ και η μάνα των μαθητών…», διαθέσιμο στα: https://www.Αgriniopress.gr,https://www.Αgriniobestof.gr
και Xiromeronews.blogspot.gr
-Μαρία Ν. Αγγέλη, «Ο ΕΡΩΤΑΣ ΣΤΑ ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΜΑΣ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ. Οι μαθητές του 2ου Γυμνασίου Αγρινίου εμπνέονται από αυτά…», διαθέσιμο στα: https://www.Αgriniopress.gr, -http://www. Agriniobestof.gr, Xiromeronews.blogspot.gr
-Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος, «Μάθε παιδί μου… δημοτικό τραγούδι», διαθέσιμο: https://slpress.gr/politismos/mathe-paidi-mou-dhmotiko-tragoydi-tragoydi/
-Γεράσιμος Η. Παπατρέχας, Δημοτικά τραγούδια του Ξηρομέρου, Αγρίνιο 1992.
-Ν.Γ. Πολίτη, Δημοτικά τραγούδια, Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού, Αθήναι.
-Αλέξανδρου Τ. Σάββα, Ξηρομερίτικα Δημοτικά Τραγούδια, Αθήνα 1984
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου